Skapandi greinar eru einn af undirstöðu
atvinnuvegum þjóðarinnar
Virðisaukaskattskyld velta í greininni nam
191 ma.kr. árið 2009
Tæp 6% vinnuaflsins starfa við skapandi greinar
Tölulegar niðurstöður rannsóknar á
hagrænum áhrifum skapandi greina
á Íslandi sem nú liggja fyrir leiða í
ljós að skapandi greinar eru einn af
undirstöðuatvinnuvegum þjóðarinnar.
Þetta er í fyrsta sinn sem hagræn
áhrif skapandi greina á Íslandi eru
greind og metin á heildstæðan hátt.
Niðurstöður rannsóknarinnar munu
verða mikilvægt tæki fyrir opinbera
aðila þegar kemur að stefnumótun
og ákvörðunartöku varðandi
atvinnuuppbyggingu.
Á Norðurlöndunum og í Evrópu
hefur sú þróun orðið að skapandi
greinar teljast nú sjálfstæður
atvinnuvegur og sýna rannsóknir
jafnan og stöðugan vöxt, þrátt fyrir
efnahagslægð. Fimm ráðuneyti
og Íslandsstofa fjármagna
rannsóknina sem unnin er að
frumkvæði samráðsvettvangs
skapandi greina. Rannsóknina
unnu Colin Mercer, sérfræðingur,
Tómas Young, rannsakandi og Dr.
Margrét Sigrún Sigurðardóttir,
lektor við viðskiptafræðideild
Háskóla Íslands og forstöðumaður
Rannsóknarmiðstöðvar skapandi
greina.
Helstu niðurstöður
Tölulegar niðurstöður rannsóknarinnar
sýna að heildarvelta skapandi
greina var 191 ma.kr. árið 2009. Þar
af var hluti ríkis og sveitarfélaga um
13% sem er sambærilegt við önnur
lönd. Þetta er mun meiri velta en í
landbúnaði og fiskveiðum samanlagt.
Þá er virðisaukaskattskyld
velta skapandi greina hærri en í
byggingarstarfsemi og sambærileg
við framleiðslu málma. Matvæla- og
drykkjavöruiðnaður veltir talsvert
meira en fyrrnefndar greinar
en í þeirri tölu er fiskvinnsla og
framleiðsla mjólkurafurða meðtalin.
Ársverk við skapandi greinar voru
um 9.400 talsins árið 2009 og voru
flest árið 2008, eða rúmlega 10.000.
Stöðug aukning var í fjölda ársverka
skapandi greina á árabilinu 2005-
2008. Fjöldi ársverka minnkaði milli
áranna 2008 og 2009, þó minna en í
öðrum atvinnugreinum.
1.12.2010
1/3
Um rannsóknina
Rannsóknin nær til áranna 2005
til 2009 og hófst vinna við hana í
mars 2010 og er tölulegum þætti
rannsóknarinnar lokið. Liður í
verkefninu var að hreinsa gögn sem
til voru hjá Hagstofu Íslands og skoða
flokkunina en Samtök iðnaðarins
komu að þeim hluta verkefnisins.
Í framhaldinu verður skrifuð
skýrsla um niðurstöðurnar þar sem
einnig verður fjallað ítarlega um
rannsóknaraðferðir og samanburð
við aðrar þjóðir. Lokaskýrslan mun
liggja fyrir í mars 2011.
Í rannsókninni eru skapandi greinar
skilgreindar sem hér segir:
Sjónlistir
arkitektúr, hönnun (grafísk-, fata-,
vöru- og innanhúshönnun), myndlist,
listhandverk og handverk
Sviðslistir
leikhús, tónleikar, dans o.þ.h.
Bækur og útgáfa
bókmenntir, fjölmiðlun, útgáfa
(hefðbundin, sem og stafræn),
bókasöfn, gagnavarsla o.þ.h.
Hljóð og mynd
sjónvarp, kvikmyndir, myndbönd,
útvarp, tónlistarupptökur,
auglýsingar og nýmiðlar (tölvuleikir,
samskiptaforrit, netið, hringitónar,
forrit fyrir farsíma o.þ.h.)
Menningararfur
bæði áþreifanleg (staðir, byggingar,
söfn, bókasöfn og gagnavörslur) og
óáþreifanleg (hefðir, venjur, siðir,
sögur o.þ.h.)
Hluti ferðaþjónustu
Í rannsókninni er ferðaþjónusta
sem mikilvægur þáttur sem
hefur áhrif á öll fyrrnefnd atriði
hvað varðar eftirspurn á nýjum
menningarafurðum og vörum
skapandi greina.
Tölulegar niðurstöður rannsóknarinnar
eru byggðar á gögnum frá
Fjársýslu ríkisins, Sambandi íslenskra
sveitarfélaga og Hagstofu
Íslands.
Í gögnum frá Fjársýslu ríkisins sem
byggja á málflokkum menningar
(0820) og fjölmiðlunar (0830) eru
veltutölur og tölur um ársverk frá
stofnunum á borð við Þjóðminjasafn
Íslands, Kvikmyndasafn Íslands,
Þjóðleikhúsið, Íslenska dansflokkinn,
Listasjóði, Ríkisútvarpið o.þ.h.
Í gögnum frá Sambandi íslenskra
sveitarfélaga sem byggja á
málaflokki menningar (05) eru
veltutölur um söfn, menningarhús,
tónlistarkennslu, bókasöfn,
listasýningar, listaverkakaup, styrki
til menningarmála o.þ.h.
Innifalið í gögnum frá Hagstofu
Íslands er virðisaukaskattskyld velta
og tölur um ársverk þeirra fyrirtækja
og einyrkja sem teljast til skapandi
greina skv. ramma verkefnisins.
Gögnin eru unnin upp úr VSKskýrslum
og ná til skattskyldrar veltu
og veltu sem undanþegin er skv. 12.
gr. laganna um virðisaukaskatt(þ.e.
útflutningur). Gögnin ná hins vegar
ekki til veltu í starfsemi sem er
undanþegin virðisaukaskatti skv.
2. gr. virðisaukaskattlaganna s.s.
aðgangseyri að tónleikum, íslenskum
kvikmyndum, listdanssýningum,
leiksýningum og leikhúsum.
Þá er starfsemi rithöfunda og
tónskálda við samningu hugverka
og sambærileg liststarfsemi
undanþegin virðisaukaskatti skv. 2 gr.
og er því einnig ótalin í niðurstöðum
rannsóknarinnar.
Niðurstöður rannsóknarinnar eru
fengnar með því að leggja saman
annars vegar veltutölur og hins
vegar fjölda ársverka ákveðinna
atvinnugreinaflokka í samræmi
við staðla frá UNESCO. Sumar
atvinnugreinar eru teknar óskiptar
inn í gögnin en aðrar eru vigtaðar
niður í t.d. 50%, 10%, 5% og 0,5%.

Um rannsóknina (frh.)
Til dæmis er greinin „Sérhæfð
hönnun“ tekin óskipt inn í gögnin
en aðeins 5% flokksins „Þráðlaus
fjarskipti“ teljast til skapandi
greina. Merkir það að 5% af veltu
fjarskiptafyrirtækja verður til vegna
skapandi greina og er því með í
niðurstöðutölum rannsóknarinnar.
Þar er átt við sölu hringitóna, hönnun
vefsíðna, framlaga til menningarmála
o.s.frv.

Lokaskýrsla rannsóknarinnar, sem
áætlað er að liggi fyrir í byrjun
mars 2011, mun fjalla ítarlegar um
tölfræðilegar niðurstöður hennar og
rannsóknaraðferðir. Að auki verður
unnið úr og gerð grein fyrir viðtölum
sem Colin Mercer tók á árinu 2010
við lykilaðila í skapandi greinum
á Íslandi. Þá verður fjallað um
næstu skref í rannsóknum tengdum
skapandi greinum.
Bakhjarlar rannsóknarinnar
Rannsóknin er unnin að frumkvæði
samráðsvettvangs skapandi
greina og fjármögnuð af fimm
ráðuneytum og Íslandsstofu.
Útflutningsskrifstofa íslenskrar
tónlistar (ÚTÓN) hefur haldið utan
um framkvæmd rannsóknarinnar
fyrir hönd samráðsvettvangs
skapandi greina sem auk ÚTÓN
samanstendur af Hönnunarmiðstöð
Íslands, Kvikmyndamiðstöð Íslands,
Leiklistarsambandi Íslands,
Kynningarmiðstöð
íslenskrar mynd-
listar, Icelandic Gaming Industry,
Íslenskri tónverkamiðstöð og
Bókmenntasjóði. Mennta- og
menningarmálaráðuneytið er
í forsvari fyrir ráðuneytin sem
auk þess eru efnahags- og
viðskiptaráðuneytið,
fjármálaráðuneytið,
iðnaðarráðuneytið og
utanríkisráðuneytið. Kostnaður við
rannsóknina er sjö milljónir króna og
koma samtals fimm milljónir króna
frá ráðuneytunum og tvær milljónir
króna frá Íslandsstofu.
Næstu skref
Starfshópur á vegum ríkisstjórnarinnar
með það verkefni
að meta hvernig hægt sé að bæta
starfsumhverfi skapandi greina og
nýta þau tækifæri sem til staðar
eru, efla rannsóknir, menntun
og stefnumótun og styðja við
útflutningsstarfsemi mun hefja störf
við fyrsta tækifæri. Verður hann
skipaður fulltrúum frá menntaog
menningarmálaráðuneyti,
iðnaðarráðuneyti, fjármálaráðuneyti,
utanríkisráðuneyti, efnahags- og
viðskiptaráðuneyti, Íslandsstofu
og samstarfsvettvangi skapandi
greina. Er hópnum ætlað að skila
stjórnvöldum tillögum um aðgerðir
og úrbætur eftir því sem starfi hans
vindur fram en lokaskýrsla með
aðgerðaáætlun skal liggja fyrir eigi
síðar en 1. mars 2011.
Katrín Júlíusdóttir iðnaðarráðherra
hefur ákveðið að ráðuneyti hennar
muni leggja fjórar milljónir króna til
rannsóknar á því hvernig stoðkerfi
atvinnulífsins getur betur mætt
þörfum skapandi greina og stutt þær
til enn frekari verðmætasköpunar
og útflutnings. Rannsóknin verður
samstarf iðnaðarráðuneytisins,
Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands,
samtarfsvettvangs skapandi
greina og háskólanna auk þess
sem samráð verður haft við fagráð
skapandi greina hjá Íslandsstofu.
Þá mun sérstök áhersla verða lögð
á skapandi greinar við auglýsingar
og úthlutun styrkja úr Átaki til
atvinnusköpunar á næsta ári og má
því gera ráð fyrir að stuðningur við
slík atvinnuskapandi verkefni verði
a.m.k. 50 milljónir króna á árinu.
3/3