Viðurkenningarráðið fyrir útgáfuárið 2018: Auður Styrkársdóttir, Ásta Kristín Benediktsdóttir, Henry Alexander Henrysson og Svanhildur Kr. Sverrisdóttir.

Rökstuðningur Viðurkenningarráðsins: Fluttur af Auði Styrkársdóttur.

Fyrir hönd Hagþenkis, félags höfunda fræðirita og kennslugagna, býð ég ykkur velkomin til þessarar samkomu. Hér fer fram í 32. sinn veiting viðurkenningar Hagþenkis, en hlutverk hennar er að vekja athygli á mikilvægu höfundarverki og fræðilegu framlagi. Ég heiti Auður Styrkársdóttir og er stjórnmálafræðingur og pensjónisti og félagar mínir í viðurkenningarráði Hagþenkis fólu mér að kynna ykkur starf ráðsins í stuttu máli og segja frá tilnefningum og verðlaunabókinni.

Í viðurkenningarráðinu eiga sæti fimm fulltrúar sem skipaðir eru af stjórn félagsins til tveggja ára í senn. Í núverandi ráði sitja auk mín Ásta Kristín Benediktsdóttir íslenskufræðingur, Henry Alexander Henrysson heimspekingur og Svanhildur Kr. Sverrisdóttir menntunarfræðingur. Helgi Björnsson jöklafræðingur átti einnig sæti í ráðinu en kaus að víkja vegna höfundatengsla. Við hittumst vikulega frá því í október síðastliðnum og fram á nýtt ár og lásum og fjölluðum um bækur sem Friðbjörg Ingimarsdóttir framkvæmdastýra Hagþenkis bar til okkar,  rúmlega sjötíu talsins. Friðbjörg sá einnig um allt ytra skipulag og að allt færi sómasamlega fram. Þann 23. janúar síðastliðinn tilnefndum við tíu rit.
Ritin og höfundar þeirra eru:
 
Jane Austen og ferð lesandans. Skáldkonan í þremur kvennagreinum samtímans. Höfundur Alda Björk Valdimarsdóttir.
 
Hnignun, hvaða hnignun? Goðsögnin um niðurlægingartímabilið í sögu Íslands. Höfundur er Axel Kristinsson.
 
Af hverju strái. Saga af byggð, grasi og bændum 1300–1700. Höfundur Árni Daníel Júlíusson.
 
Krullað og klippt. Aldarsaga háriðna á Íslandi. Höfundar eru Bára Baldursdóttir og Þorgerður H. Þorvaldsdóttir.
 
Flóra Íslands. Blómplöntur og byrkningar. Höfundar eru Hörður Kristinsson, Jón Baldur Hlíðberg og Þóra Ellen Þórhallsdóttir.
 
Stund klámsins. Klám á Íslandi á tímum kynlífsbyltingarinnar. Höfundur Kristín Svava Tómasdóttir. 
 
Mið-Austurlönd. Fortíð, nútíð og framtíð. Höfundur er Magnús Þorkell Bernharðsson.
 
Einar Jónsson myndhöggvari. Verk, táknheimur og menningarsögulegt samhengi. Höfundur Ólafur Kvaran.
 
Hvítabirnir á Íslandi. Höfundur er Rósa Rut Þórisdóttir.  
 
Kristur. Saga hugmyndar. Höfundur Sverrir Jakobsson.
 
 
Valið á milli þessara tíu bóka var erfitt eins og jafnan; allar voru þær vel unnar og frumlegar og höfðu það sem þurfti til að verðskulda tilnefningu. Að endingu varð þó ráðið einhuga um að veita því riti viðurkenningu sem þótti frumlegast, einkum þó er kemur að djörfung í efnisvali og brautryðjendastarfi í rannsóknum. Það er ritið Stund klámsins eftir Kristínu Svövu Tómasdóttur. 
 
Stund klámsins er sannkallað brautryðjandaverk; fyrsta ritið um sögu kláms á Íslandi og eitt af þeim fyrstu sem fjalla um sögu kynverundar í íslensku samhengi. Það er að stofni til meistaraverkefni Kristínar í sagnfræði við Háskóla Íslands en hún hefur lagt mikla vinnu í verkið síðan gráðan var í höfn; bókin sem við höfum nú í höndunum er afrakstur áralangra rannsókna á þessu áður ókannaða sviði Íslandssögunnar.
 
Hvernig getur umfjöllun um klám ratað í fræðilega útgáfu? væri hægt að spyrja. Og á hvaða forsendum fær slíkt rit viðurkenningu á borð við þessa? Er klám ekki bara klám? Á það ekki best heima í afkimum netsins og ódýrum tímaritum?
 
Nei, það kemur nefnilega í ljós að klám er ekki bara klám. Eitt af meginviðfangsefnum bókar Kristínar er sjálf skilgreiningin á hugtakinu og hún er alls ekki einföld. Á íslensku hefur skapast sú hefð að nota orðið klám í víðum skilningi, bæði um kynferðislegt efni og um það sem er talið ósæmilegt og brjóta gegn almennu velsæmi. Á sumum tungumálum er hins vegar greint þarna á milli, til dæmis er talað um pornography og obscenity á enskri tungu. Á íslensku eru grafísk kynlífsmyndbönd því klám, en líka hvaðeina sem gæti ofboðið fólki.
 
Stund klámsins er þannig saga hugmyndar – saga hugtaks, hvernig það hefur verið notað á ólíkan hátt og hverjir hafa ráðið því hvaða merking var lögð í það. Kristín skoðar átök og umfjöllun um klám á tímum kynlífsbyltingarinnar á sjöunda og áttunda áratugnum og leitar meðal annars fanga í blaðaumfjöllunum og dómskjölum. Hún kannar hvernig ólíkir aðilar, svo sem ríkisvaldið, lögreglan, útgefendur og einstaklingar tókust á um það hvað væri klám og hvort og hvernig væri réttlætanlegt að dreifa því; hvað ætti að fordæma, ritskoða, taka úr umferð eða hreinlega banna – og hvað væri eðlilegt að almenningur fengi aðgang að. Niðurstöðurnar sýna meðal annars að í þessum efnum skipti miklu máli hvort klámi væri dreift í gróðaskyni eða á forsendum fræðslu eða lista og hvort börn og ungmenni hefðu aðgang að því. Innihaldið skipti líka máli; efni sem innihélt ofbeldi eða kynlíf sem talið var „ónáttúrulegt“ var dæmt harðar en annað efni.
 
Sagan sem borin er á borð í Stund klámsins á erindi við alla sem velta fyrir sér hinni samfélagslegu sýn á kynverund Íslendinga. Útgáfan er vegleg og glæsilega gerð af hendi Sögufélags og bókin er auk þess ríkulega skreytt myndum sem undirstrika og auka innihald hennar. Eðli málsins samkvæmt eru margar myndirnar bersýnar og Stund klámsins hentar því kannski ekki sem stofustáss á öllum heimilum, en hún er svo sannarlega fræðilegt stáss sem bæði höfundur og útgefendur geta og mega vera stolt af.
 
Við óskum Kristínu Svövu Tómasdóttur og Sögufélagi til hamingju.