Forseti Íslands Guðni Th. Jóhannesson afhenti Íslensku bókmenntaverðlaunin og Íslensku glæpasagnaverðlaunin Blóðdropann við hátíðlega athöfn á Bessastöðum og í beinni útsendingu á RÚV 31. janúar 2024.

Íslensku bókmenntaverðlaununum var komið á fót árið 1989 í tilefni 100 ára afmæli Félags íslenskra bókaútgefenda. Verðlaunaupphæðin nemur einni milljón króna fyrir höfund hvers verðlaunaverks og eru kostuð af Félagi íslenskra bókaútgefenda. Nýr verðlaunagripur, Blængur, blásvartur hrafn steyptur í kopar, eftir myndlistarmanninn Matthías Rúnar Sigurðsson, verður afhentur verðlaunahöfum Íslensku bókmenntaverðlaunanna í fyrsta sinn.

Fræðibækur og rit almenns efnis

Í flokki fræðibóka og rita almenns efnis hlaut Haraldur Sigurðsson verðlaun fyrir bók sína Samfélag eftir máli: Bæjarskipulag á Íslandi og fræðin um hið byggða umhverfi. Útgefandi er Sögufélag.

Samfélag eftir máli er yfirgripsmikið verk um sögu og þróun skipulagsmála á Íslandi, einkum í Reykjavík. Ritið byggir á langri og ítarlegri rannsóknarvinnu höfundar, framsetningin er aðgengileg og textinn einkar lipur. Skipulagsfræðin eru sett í samhengi við hugmyndasögu hvers tíma, svo og atvinnu- og lýðræðisþróun, einkum á vesturlöndum, og vísanir í íslenskar og alþjóðlegar bókmenntir og listir þétta verkið og gefa því breiðari skírskotun. Höfundur segir hlutlægt frá, en er gagnrýninn á stefnur og strauma og minnir lesendur oft á að engin algild sannindi eru til í þessum fræðum. Samfélag eftir máli er afar áhugaverð bók um manngert umhverfi okkar, sem skiptir sköpum fyrir samfélagsþróunina, umhverfismál og persónulega líðan okkar allra. Hún á erindi jafnt til fagfólks og almennings, er fagurlega hönnuð og ljóst að hugað er að umhverfisþáttum við gerð hennar,“ segir í umsögn dómnefndar.

Skáldverk

Í flokki skáldverka hlaut Steinunn Sigurðardóttir verðlaunin fyrir bók sína Ból. Útgefandi er Mál og menning.

Ból er efnismikil saga þrátt fyrir að bókin sé ekki ýkja löng. Viðfangsefnið er ástin í öllum sínum fjölbreyttu myndum, en líka missir, tengsl og tengslaleysi, hvort sem er við sjálfa sig eða aðra, umhverfi sitt og náttúru. Ferðalag söguhetjunnar rammar inn frásögnina sem um leið verður innri ferð hennar og uppgjör við lífið. Það er margt sem kraumar undir, líkt og í náttúrunni sem býr sig undir að gjósa, en ferðinni er heitið heim í unaðsreit fjölskyldunnar, Ból, sem er um það bil að verða náttúruöflunum að bráð. Steinunn vefur blæbrigðaríkan textavef sem heldur lesandanum föngnum allt frá upphafi, sagan snertir við honum og tilfinningarnar malla lengi eftir að lestrinum lýkur. Hið ósagða er oft jafn afhjúpandi og það sem sagt er og, líkt og í fyrri verkum Steinunnar, er leikandi írónía í bland við myndríka ljóðrænu einkennismerki textans. Þótt Ból sé að vissu leyti heimsendasaga ræður fegurðin för og það er hún sem situr fastast eftir,“ segir í umsögn dómnefndar.

Steinunn hlaut áður viðurkenningu árið 1995 fyrir bókina Hjartastaður.

Barna- og ungmennabækur

Í flokki barna- og ungmennabóka hlutu Gunnar Helgason og Rán Flygenring myndahöfundur verðlaun fyrir bókina Alexander Daníel Hermann Dawidsson: Bannað að drepa. Útgefandi er Mál og menning.

Í þessari þriðju bók í seríunni um Alexander er tekist á við stórar spurningar eins og titillinn ber með sér. Stríðsátök, sorg og missir eru í brennidepli en sagan hverfist um nýjan félaga Alexanders, Vola frá Úkraínu. Þessi flóknu málefni eru tækluð með húmor og hlýju þar sem sjónarhorn barnsins ræður för og lesandinn verður virkur þátttakandi í vangaveltum Alexanders. Þar tvinnast vel saman alþjóðlegur atburður og áhrif hans á líf venjulegs fólks á átakasvæðinu og hér heima á Íslandi. Þrátt fyrir grafalvarlegt söguefnið einkennist sagan af leiftrandi frásagnargleði, sem fjörlegar myndir Ránar Flygenring ýta svo enn frekar undir. Eins og í fyrri bókunum er persónusafnið fjölbreytt og litríkt og atburðarásin er spennandi. Bannað að drepa er bók sem er skrifuð af skilningi á hugarheimi barna og virðingu fyrir margbreytileika mannlífsins. Hún veitir ekki endilega einhlít svör við öllum spurningum en býður svo sannarlega upp á lifandi samræður barna og fullorðinna sem lesa hana saman,“ segir í umsögn dómnefndar.

Gunnar Helgason hlaut áður viðurkenningu árið 2015 fyrir bókina Mamma klikk!

Blóðdropinn

Blóðdropann að þessu sinni hlaut Eva Björg Ægisdóttir fyrir bókina Heim fyrir myrkur. Útgefandi er Veröld.

Heim fyrir myrkur er grípandi sálfræðitryllir sem erfitt er að leggja frá sér. Andrúmsloft óhugnaðar og dulúðar er listilega byggt upp og grunsemdum og efa sáð jöfnum höndum í huga lesanda. Sögusviðið er lifandi og vel er unnið úr sögulegum atburðum í bakgrunni frásagnarinnar. Þessi samfélagslegi vinkill, sem snertir á sögu vistheimila á Íslandi, er fléttaður við fjölskyldudrama og hversdagslíf ungs fólks í borgfirsku dreifbýli upp úr miðri síðustu öld og úr verður sannfærandi og afar spennandi frásögn með fjölbreyttu og breysku persónugalleríi. Frásagnaraðferðin er áhugaverð og ísmeygilega unnið með fyrstu persónu sjónarhorn söguhetju sem berst við að ráða í atburði, drauma og flókinn veruleika í nútíð og fortíð um leið og lesandinn berst við hrollinn sem læðist að honum og grípur hann sífellt fastari tökum,“ segir í umsögn dómnefndar.

Tilnefndar voru bækur í fjórum flokkum: til Íslensku glæpasagnaverðlaunanna; í flokki barna- og ungmennabóka; í flokki fræðibóka; og rita almenns efnis og í flokki skáldverka. Fjögurra manna lokadómnefnd valdi verkin úr hópi tuttugu bóka sem tilnefndar voru til verðlaunanna í desember á síðasta ári. Lokadómnefnd skipuðu þau Hjalti Freyr Magnússon, Kristján Sigurjónsson, Steingerður Steinarsdóttir, Steinunn Valdís Óskarsdóttir og Kristín Inga Viðarsdóttir sem var formaður nefndarinnar.BókmenntirTil­nefn­ing­ar til Blóð­drop­ans og Ís­lensku bók­mennta­verð­laun­anna 2023

Fyrsta ár verðlaunanna, 1989, var þeim ekki skipt upp í flokka en tilnefndar voru alls tíu bækur. Fyrsti verðlaunahafinn var ljóðskáldið Stefán Hörður Grímsson fyrir bókina Yfir heiðan morgun. Árið eftir var tilhögun verðlaunanna breytt þannig að tilnefndar bækur skiptust í tvo flokka, fagurbækur annars vegar og fræðibækur og til almenns efnis hins vegar. Þannig héldust verðlaunin til ársins 2013 þegar flokki barna- og ungmennabóka var bætt við. Árið 2020 var flokki fagurbóka, eða fagurbókmennta, breytt í flokk skáldverka. Árið 2022 tók Félag íslenskra bókaútgefenda að sér framkvæmd og fjármögnun Íslensku glæpasagnaverðlaunanna Blóðdropans. Verðlaunaveiting þeirra og tilnefningar fara fram samhliða Íslensku bókmenntaverðlaununum.

Óháðar tilnefninganefndir, skipaðar þremur dómbærum fulltrúum hver, velja þær fimm bækur í hverjum flokki sem helst þykja skara fram úr. Lokaval er í höndum formanna nefndanna fjögurra og forsetaskipaðs dómnefndarformanns. Velja þeir eina bók úr hverjum flokki þannig að þrjár bækur hljóta á endanum Íslensku bókmenntaverðlaunin.

Þeir sem hlotið hafa Íslensku bókmenntaverðlaunin:

Frá upphafi hafa samtals 82 höfundar fengið Íslensku bókmenntaverðlaunin. Eftirfarandi hafa hlotið þau oftar en einu sinni: Andri Snær Magnason (3), Hallgrímur Helgason (3), Guðjón Friðriksson (3), Arndís Þórarinsdóttir (2), Guðbergur Bergsson (2), Gunnar Helgason (2), Hörður Ágústsson (2), Silja Aðalsteinsdóttir (2) og Steinunn Sigurðardóttir (2).

Þeir sem hlotið hafa Íslensku glæpasagnaverðlaunin Blóðdropann:

Ártal Blóðdropans miðaðist við afhendingarár verðlauna en ekki útgáfuár bókar fram til ársins 2023 þegar því var breytt til samræmis við útgáfuár verðlaunabókar, líkt og í tilviki Íslensku bókmenntaverðlaunanna.

Frá upphafi hafa samtals 12 rithöfundar fengið Blóðdropann. Eftirfarandi hafa hlotið þau oftar en einu sinni: Stefán Máni (3), Yrsa Sigurðardóttir (3), Arnaldur Indriðason (2) og Lilja Sigurðardóttir (2).